Chcemy, by nasze dzieci były mądre, dobre i szczęśliwe, by potrafiły nawiązywać relacje oraz by były empatyczne teraz i kiedy będą dorosłe. Tylko czy możemy je nauczyć empatii?
Empatia jako zdolność do rozumienia drugiego człowieka – jego potrzeb i emocji – oraz umiejętność współodczuwania są kluczowe dla przyszłości wszystkich dzieci. Uważność i łatwość pochylania się nad uczuciami, wartościami i aktualnymi przeżyciami innych ludzi to kompetencje bezcenne. Zarówno w dzieciństwie, jak i w dorosłym życiu pomagają radzić sobie w trudnych sytuacjach oraz z trudnymi emocjami, a także zjednywać sobie ludzi, tworzyć trwałe relacje, budować autentyczne i szczęśliwe związki. Jak więc nauczyć maluchy empatii, kiedy zajęte są poznawaniem i odkrywaniem świata?
Lalka, która może pomóc zmienić świat
Jak pokazały wyniki badania przeprowadzonego przez neurobiologów z Uniwersytetu Cardiff we współpracy z marką Barbie, rodzice mogą mieć realny wpływ na rozwój umiejętności społecznych swoich dzieci, przekazując w ich ręce nauczycielkę empatii – lalkę. Naukowcy obserwowali dzieci w trakcie zabawy lalkami i udowodnili, że taka zabawa aktywuje tę część mózgu, która odpowiada za naukę umiejętności społecznych, w tym empatii. To obszar mózgu, który jest wykorzystywany, gdy myślimy o innych ludziach, a zwłaszcza o ich emocjach lub uczuciach. W przeciwieństwie do gier, które polegają na rozwiązywaniu problemów lub realizowaniu celu, lalki zachęcają dzieci do tworzenia w swojej wyobraźni własnych, małych światów. Bawiąc się lalkami, maluchy są bardziej skłonne do myślenia o innych i o tym, jak mogą ze sobą współpracować.
Moc zabawy
Zatem zabawa lalką to nie tylko rozrywka i sposób na nudę, ale również nauka. Bo właśnie w trakcie zabawy lalkami dziecko – nadając im różne cechy i przypisując role – pokazuje własne zainteresowania, obiekty fascynacji oraz lęki. Każdy mały kreator wymyślonych historii oswaja się w ten sposób ze światem, zachowaniem i postawami dorosłych. Ulubione lalki umożliwiają wymyślanie historii, a także odgrywanie sytuacji z życia codziennego i wcielanie się w różne role zawodowe lub społeczne. Barbie jako troskliwa mama lub lekarka, dbająca o pacjentów. Ken – szef kuchni w restauracji lub nauczyciel. A może lalka – miłośniczka piesków, wyprowadzająca je na spacer. W zabawie spotykają się lalki różniące się wyglądem bądź rasą czy reprezentujące różne zawody – dokładnie tak jak w życiu. Lalki podczas zabawy mogą być, kim tylko zechce dziecko. Jedynie nieskrępowana i niereżyserowana zabawa pozwala dzieciom na rozwój ważnych umiejętności społecznych, kompetencji, które pomagają im lepiej współodczuwać i współpracować, a także wzmacniają poczucie własnej wartości i dają odwagę do działania. Dzięki połączeniu tych umiejętności dziecko staje się zdrowsze, szczęśliwsze i odważne, chce zmieniać świat.
Jak jeszcze wspomóc w dziecko w kształtowaniu empatii?
Dr Michele Borba, znana na całym świecie psycholożka edukacyjna i ekspertka w zakresie rodzicielstwa, uważa, że empatię można kształtować i pielęgnować od najmłodszych lat, bo to potencjał, który na starcie daje dzieciom ogromną szansę na zdrowsze i szczęśliwsze życie. By wesprzeć rodziców w tym procesie, przygotowała kilka wskazówek.
- Poszerzaj horyzonty
Czy wiesz, że łatwiej jest wczuć się w „takich jak my”? Dlatego już we wczesnym etapie życia dziecka powinniśmy zachęcać je do kontaktu z osobami różnych ras, z różnych kręgów kulturowych, w różnym wieku, płci i o rozmaitych umiejętnościach. Jednym ze sposobów jest oferowanie maluchom zróżnicowanych lalek – o różnych kolorach skóry, różnej płci lub z niepełnosprawnościami. Ważne jest także pomaganie dzieciom w odkrywaniu tego, co mają wspólnego z innymi, a nie podkreślanie tego, co je różni. „Różnisz się od innych na wiele sposobów, więc zastanówmy się, w czym oni podobni są do Ciebie. Oboje lubicie piłkę nożną. Co jeszcze?”. Te proste rozmowy to doskonałe lekcje empatii, które pomogą dzieciom zrozumieć, że różnice nie powinny nas dzielić; w końcu wszyscy jesteśmy „nami”.
- Zachęcaj do nieskrępowanej zabawy lalkami i słuchaj!
Zabawa lalkami jest dla dzieci wyjątkowym oknem na świat. Warto wczuć się w zabawę, by odkryć zainteresowania, zauważyć zmartwienia czy zidentyfikować obiekty niechęci dziecka. Podczas swobodnej zabawy dzieci dużo mówią – oferując im do zabawy różne lalki, mamy szansę wsłuchać się w to, co mówią. Zabawa lalkami jest pomostem między rodzicem a dzieckiem do odkrywania prawdziwych emocji. Istnieje jedna, ważna zasada: trzeba pozwolić dzieciom na swobodną zabawę.
- Pozwól dziecku opiekować się innymi
Dzieci uczą się empatii, opiekując się innymi, dlatego rodzice powinni szukać odpowiednich do wieku malucha okazji, w których może kogoś pocieszyć lub pomóc. Może to być karmienie zwierząt domowych, telefon do samotnej cioci lub zaniesienie starszej sąsiadce ciasteczek. Małe dzieci mogą także odgrywać troskliwe zachowania wobec lalek. Przykładowo lalka-pielęgniarka bada lalkę-pacjenta, lalka-leśnik chroni zwierzęta, lalka-ratowniczka karmi i zapewnia schronienie skrzywdzonym zwierzętom, by pomóc im wyzdrowieć. Im częściej dziecko odgrywa życzliwość w zabawie, tym większe prawdopodobieństwo, że będzie powielało ją w rzeczywistości.
- Pochwały z rzeczownikami
Pochwała sprzyja empatii. Potwierdzają to wyniki eksperymentu z dziećmi w wieku od trzech do sześciu lat. Jedną grupę dzieci zachęcano do pomocy z użyciem czasownika – „Czy pomożesz?”. Inną grupę poproszono o pomoc, ale z użyciem rzeczownika – „Czy będziesz pomocnikiem?”. Małe dzieci zachęcane do bycia „pomocnikami” (rzeczownik) były o wiele bardziej skłonne do tego. Jeśli chcemy, by dzieci postrzegały siebie jako troskliwych ludzi, konieczne jest używanie rzeczowników! „Dziękuję za życzliwość”, „Uwielbiam, kiedy jesteś zamyślony”. Jeśli to możliwe, należy opisywać swojemu dziecku znaczenie okazywanej troskliwości: „Babcia była bardzo szczęśliwa, gdy zadzwoniłeś z podziękowaniem”, „Czy widziałeś uśmiech Sary, gdy podzieliłeś się zabawkami?”, „Kevin wyglądał na bardzo szczęśliwego, gdy zaprosiłeś go do zabawy”.
- Wykorzystuj zabawki do nauki empatii
Zachęcaj dzieci do troski i roztaczania opieki nad zabawkami, pocieszania i uspokajania lalek czy pluszowych zwierzątek podczas zabawy. Naukę życzliwości i umiejętności społecznych można kształtować, wskazując przykłady zachowań rodzeństwa lub zwierząt domowych: „Twoja siostra wygląda na zmartwioną. Jak możesz jej pomóc?”, „Fido wygląda na przestraszonego. Jak możesz pomóc swojemu szczeniakowi poczuć się bezpiecznie?”, „Popatrz, jak mama trzyma swoje dziecko. Jak ty możesz trzymać lalkę, aby czuła, że ją kochasz?”. Im częściej dziecko będzie ćwiczyło okazywanie empatii, tym większe prawdopodobieństwo, że przyswoi tę cenną umiejętność.
