Grafomotoryka, czyli… o umiejętności i przygotowaniu do pisania

Od biegania do pisania

Może umknęło to Twojej uwadze, a może wcale nie jest to takie oczywiste, ale żeby umiejętność pisania przebiegała poprawnie, dobrze i harmonijnie rozwijać musi się motoryka duża. 

Motoryka duża to aktywność całego ciała – czyli ogólna sprawność fizyczna człowieka i jego zdolność do wykonywania wszelkich działalności związanych z ruchem. Duża motoryka to tak zwany duży ruch. Fajnymi ćwiczeniami usprawniającymi motorykę dużą są: jazda na rowerze, bieganie, skakanie, skakanie na skakance, turlanie się, jazda na rolkach, na hulajnodze, wspinanie się. Duża motoryka wpływa pozytywnie na rozwój koordynacji ruchowej oraz uczy prawidłowej postawy ciała. Dziecko staje się śmielsze, pewniejsze siebie i bardziej samodzielne. Poza tym, ruch pogłębia oddech i pobudza całe ciało do jeszcze większej aktywności fizycznej. Jeśli więc rozwój motoryki przebiega bez zakłóceń, jest doskonałą podstawą do nauki pisania i czytania, koncentracji, orientacji przestrzennej, koordynacji wzrokowo-ruchowej. Motoryka nie jest nam dana – musimy ją wykształcać poprzez nieustanny, swobodny ruch i działania sterowane, dzięki którym poprawia się sprawność ruchowa.

Dzisiaj zdecydowanie za dużo czasu dzieci spędzają przed telewizorem, komputerem, z tabletem – czyli na siedząco. Coraz częściej diagnozuje się także u dzieci zaburzenia motoryczne. Co powinno zwrócić Twoją uwagę i kiedy powinieneś zaczerpnąć porady specjalisty? Gdy zauważasz, że dziecko rozwija się nieprawidłowo do swojego wieku, jego ruchy są niezgrabne, wypuszcza przedmioty z rąk, idąc potyka się, czynności takie jak np. ubieranie się sprawiają mu trudność, kłopoty sprawia maluchowi także rzucanie, łapanie, skakanie. Oczywiście każde dziecko rozwija się w swoim indywidualnym tempie, warto jednak obserwować jego rozwój, a na pewno proponować różne aktywności fizyczne. Możesz zapewnić dziecku jak najwięcej możliwości swobodnej ekspresji ruchowej. Pamiętaj, że czas wiosny, lata, wakacji i pięknej pogody sprzyja temu szczególnie. W co możecie pobawić się razem i co możesz zaproponować maluchowi?

• chodzenie po torze – wytycz dziecku ścieżkę, np. naklejając na podłogę grubą, papierową taśmę klejącą. Zadaniem dziecka jest przejście po taśmie tak, żeby z niej nie „zlecieć”.
• naśladowanie – naśladując zwierzęta wykorzystuj z dzieckiem ćwiczenia „na czworaka”. Powiedz dziecku, że jest psem, kotem, kurą. Zadaniem dziecka będzie naśladowanie tych zwierząt. Możesz ustawić tor przeszkód, a dziecko będzie omijać je „na czworaka”. Skakanie w pozycji kucznej to też fajne ćwiczenie – poproś dziecko, by było żabką, zajączkiem. Poproś malucha, by naśladował latanie, pływanie, jazdę na rowerze (leżąc na podłodze na plecach), skakał jak pajacyki, pokazywał rękoma jak rośnie balon, skakał na jednej nodze, skakał na skakance (udawał, że skacze na skakance), pokazywał jak kopie dół, przenosi coś ciężkiego z jednej strony pokoju na drugą.
• rzucanie do celu – dziecko będzie rzucać do wskazanego przez Ciebie celu – pudełka, kosza, torby – kolorowe piłeczki. W tej zabawie warto uwzględnić kolory. Możecie później policzyć piłeczki.
• zakładanie skarpet – to proste ćwiczenie, które w każdej chwili możesz zaproponować dziecku. Tylko mu nie pomagaj!
• taniec z balonem – przygotuj nadmuchane balony w różnych kolorach. Włącz muzykę. Dziecko będzie tańczyć z Tobą w taki sposób, żeby balon nie upadł na podłogę. Przytrzymujcie balon brzuchami, kolanami lub plecami.
• rzucanie piłką – rzucajcie do siebie piłką. Wytłumacz dziecku, że gra polega na tym, że jeśli wypowiesz słowo, (na które wcześniej się umówicie), nie może złapać piłki.
• rysowanie w powietrzu ręką lub nogą – mów dziecku, co chcesz, żeby narysowało w powietrzu – słońce, piłkę, kształty. Nazywaj poszczególne przedmioty. Zadaniem dziecka jest narysowanie tego, co usłyszy.
• zbijanie butelek i zadania – poustawiaj w pokoju/ogrodzie butelki (kręgle). Daj dziecku niewielką piłeczkę. Zadaniem dziecka będzie „zbicie” butelek/kręgli. Dodatkowo możesz je ponumerować. Każda liczba powinna odpowiadać konkretnemu zadaniu, które wykona dziecko po zbiciu swojego kręgla. Zadania przygotuj sobie wcześniej.
• klasy – użyj grubej, papierowej taśmy klejącej. Na podłodze wyklej klasy (czyli grzybka). Jeśli jesteście na ­dworze, możesz narysować grzybka kredą. Zadaniem dziecka będzie skakanie po grzybku według wcześniej ustalonych zasad. 
• poszukiwanie ukrytych skarbów – porozmieszczaj w domu lub na dworze różne przedmioty. Postaraj się, aby dziecko musiało się troszkę „naszukać”. Zachęć malucha, aby chodził po domu/po dworze, zaglądał pod stoły, pod krzesła i poszukiwał przedmiotów, o które zapytasz lub szukał pod drzewami czy pod ławkami w parku.

Oko, rączki i paluszki

Dziecko, które nie ma problemów z dużą motoryką, raczej bardzo dobrze poradzi sobie z motoryką małą. Mała motoryka to sprawność ruchowa dziecięcej dłoni i paluszków. Bardzo ważna przy manipulowaniu, budowaniu, kolorowaniu, malowaniu, a w końcu przy pisaniu. Jeśli sądzisz, że dziecko po prostu siada, bierze ołówek do rączki i... pisze lub za pierwszym razem chwyta nożyczki i... wycina – jesteś w dużym błędzie. Rysowanie szlaczków i pisanie powinno być poprzedzone długim okresem przygotowania rączki do pisania właśnie. Małą motorykę z powodzeniem możesz ćwiczyć z przedszkolakiem w domu i to w każdej niemal chwili, przy wykonywaniu codziennych czynności. Do wykorzystania zawsze, wszędzie i dla każdego:

• wieża z klocków – rozsyp klocki. Zadaniem Twoim i dziecka będzie wybudowanie jak najwyższej wieży. Po skończeniu zabawy dziecko liczy klocki – powinno być ich najpierw 10. Dziecko może też nazywać kolory. Dlaczego klocków ma być akurat 10? Ponieważ jest to pośrednie wprowadzenie przedszkolaka w system dziesiętny.
• makaron – daj dziecku garść makaronu (najlepiej rurki) oraz sznurek. Zadaniem dziecka będzie nawlec makaron na sznurek – i piękny naszyjnik gotowy. Wcześniej możecie pomalować makaron różnokolorowymi farbami.
• kuleczki z plasteliny – daj dziecku mały kawałek plasteliny. Poproś, by ulepiło kulki lub dżdżownicę. Możecie wspólnie wykleić jakiś rysunek.
• gąbki – przygotuj średniej wielkości gąbkę. Rozłóż folię. Postaw dwie miseczki przed dzieckiem – jedną z wodą, drugą pustą. Zadaniem Twojego dziecka będzie przeniesienie wody z jednej miski do drugiej, ale… przy pomocy gąbki, którą dziecko będzie wyciskać. Pamiętaj, zawsze działacie od lewej do prawej strony. Dlaczego? Ponieważ tak w przyszłości dziecko będzie czytać i pisać – zawsze od lewej do prawej strony.
• wycinanie – przygotuj nożyczki i kartki z wyraźnie namalowanymi liniami – prostymi, falowanymi, kanciastymi. W zależności od możliwości dziecka zaproponuj mu odpowiednią wycinankę. 
• zgniatanie – daj maluchowi dużo kartek papieru (format A4) do rączki. Zadaniem malca jest zagniecenie kartki papieru jedną ręką w małą kulkę. Możesz dać dziecku także plastelinę, ciastolinę, piasek kinetyczny, masę solną. Możecie też ugniatać ciasto.
• chusteczki – daj dziecku kwadratową chusteczkę – papierową lub z materiału. Poproś, aby dziecko złożyło chusteczki w jak najmniejszą kosteczkę.
• spinacze – przygotuj kolorowe klamerki do prania. Daj garść dziecku. Przygotuj także szklaną lub metalową miskę. Poproś, by malec przypinał kolorowe klamerki na brzegu miski, jedna obok drugiej. Właściwie mógłby też wieszać pranie.
• magiczne kłódki – przygotuj zestaw kłódek różnej wielkości, modelu i koloru (10 sztuk) oraz kluczyki do kłódek. Rozłóż kłódki na podłodze. Obok kłódek porozkładaj kluczyki. Poproś dziecko, by wybrało sobie jedną kłódkę. Zadaniem każdego dziecka będzie dopasowanie odpowiedniego kluczyka. 
• zakrętki – możesz przygotować różne butelki plastikowe, słoiczki po kremach lub perfumach i oczywiście zakrętki. Dziecko będzie do buteleczek plastikowych, słoi­czków i perfum dopasowywać zakrętki.
• miseczki i łyżeczki – przygotuj plastikowe miseczki oraz łyżeczki. Do ćwiczenia możesz użyć różnego rodzaju kaszy, ryżu lub bardzo drobnego makaronu. Przed dzieckiem stawiasz dwie miseczki. Jedna z miseczek (ta po lewej stronie) wypełniona jest kaszą, ryżem itd. Zadaniem dziecka jest przesypanie całości miseczki, która stoi po lewej stronie do miseczki, która znajduje się przed nim po jego prawej stronie. Zabawę można powtórzyć kilkukrotnie. Kierunek przesypywania jest, jak już wiesz, nieprzypadkowy – dziecko będzie pisać i czytać od lewej do prawej strony.
• woda i kroplomierz – przygotuj miseczki i kroplomierze. Miseczki ustawiasz przed dzieckiem. Miseczka po lewej stronie jest napełniona wodą (niezbyt duża ilość). 
• Maluch będzie przenosić kroplomierzem wodę z miseczki po lewej stronie do miseczki po prawej. Przy okazji tej aktywności maluch ćwiczy tak zwany chwyt pęsetkowy – tak będzie trzymać ołówek czy inne narzędzie piśmiennicze, kiedy będzie już pisać.
• przelewanie wody – przygotuj butelki plastikowe i mały lejek. Przedszkolak będzie przelewać wodę przez lejek do butelek.
• pisanie, rysowanie na tacach – potrzebna będzie duża, plastikowa taca. Zamiast tacy można rozsypać kaszę na dużą kartkę papieru. Zachęć malucha do pisania/rysowania palcami tego o co poprosisz – przedmioty, cyfry, litery.
• kurtki, bluzy i buty – do zabawy możesz wykorzystać sweterki i kurtki albo bluzy dziecka pod warunkiem, że są one zapinane na guziki, zamek błyskawiczny lub napy. Dziecko będzie kilka razy zapinać i rozpinać swoją kurtkę/bluzę/sweter. Możesz także poprosić dziecko o rozsznurowanie i zasznurowanie swoich butów lub o zapięcie ich na rzepy.
• sortowanie – przygotuj małe przedmioty do sortowania (takie same guziki, gumki, spineczki, muszelki). Daj dziecku miseczki. Zadaniem dziecka będzie posortować pomieszane i porozrzucane na stole lub na podłodze przedmioty.

Nie przejmuj się bałaganem w Twoim domu! Najważniejsze jest to, że będziecie się świetnie bawić, a umiejętności, które nabędzie dziecko są bezcenne!

Lewa czy prawa rączka?

Leworęczność u dziecka nie jest niczym złym i nie wymaga leczenia czy interwencji. Leworęczność u dziecka wynika z silniejszego rozwoju prawej półkuli mózgu, co objawia się nie tylko częstszym używaniem lewej rączki, lecz także lepszym i sprawniejszym funkcjonowaniem całej lewej strony ciała. Jeśli dziecko stanowczo upiera się przy lewej rączce, zostaw mu prawo wyboru i zadbaj jedynie o to, by trzymało przedmioty prawidłowo w rączce lewej. Owszem dziecku leworęcznemu może być trudniej, gdyż wiele przedmiotów stworzono z myślą o osobach praworęcznych. Wiemy natomiast, że przestawianie dziecka „na siłę” na rączkę prawą może doprowadzić do przeciążenia jednej z półkul, czego skutkiem mogą być zaburzenia mowy, koncentracji, pamięci, trudności w czytaniu, pisaniu, a nawet nerwica.

Grafomotoryka

Grafomotoryka to umiejętność rysowania i pisania. Wymaga ona zdolności naśladowania ruchów, wykonywania ruchów sekwencyjnych i precyzyjnych (lewa półkula mózgu), koordynacji wzrokowo-ruchowej, percepcji wzrokowej oraz sprawności manualnej. Sprawność rączek dziecka ma olbrzymi wpływ na poziom graficzny jego prac. Wszelkie ćwiczenia graficzne poprawiają poziom pisma i rysunków. Jakie to będą ćwiczenia? Kolorowanie, rysowanie linii poziomych, pionowych, rysowanie szlaczków, kółek, samodzielne rysowanie figur, rysowanie wzorów geometrycznych, kreślenie linii ciągłej w labiryncie, przez który trzeba przejść, pisanie po śladzie liter, cyfr, wyrazów – aż w końcu pisanie samodzielne. Ćwiczenia grafomotoryczne kształtują u dziecka umiejętność rysowania zgodnie z poleceniami dorosłego. Ponadto, maluch doskonali orientację w schemacie swojego własnego ciała („narysuj kotka po swojej prawej stronie”) i orientację przestrzenną („narysuj słońce w górnym lewym rogu kartki”). Gdy dziecko ma przed sobą rysunek, chętnie opowie o tym, co widzi. Ćwiczymy więc umiejętność opowiadania i opisywania tego, co zwizualizowane. Wykonując ćwiczenia grafomotoryczne, dziecko ćwiczy prawidłowe posługiwanie się narzędziami piśmienniczymi. Dalej – przy okazji ćwiczeń grafomotorycznych możemy skorygować nieprawidłowe trzymanie ołówka czy kredki, a także możemy starać się skorygować nieprawidłowe nawyki ruchowe, np. nieprawidłowe napięcie mięśniowe. Ponadto zachęcanie dziecka do wykonywania ćwiczeń grafomotorycznych, to stymulowanie jego ogólnego rozwoju, wyrabianie motywacji do nauki oraz świetna okazja do wzbudzania zainteresowania malca.

Na co zwrócić uwagę?

Mniej więcej u dzieci pięcio-sześcioletnich nauczyciele wychowania przedszkolnego, a także rodzice mogą zaobserwować pewne różnice indywidualne. Na pierwszy rzut oka widać, że niektóre rysunki są ubogie, schematyczne, a inne bardzo bogate w szczegóły, starannie pokolorowane. Szlaczki, litery i cyfry mogą być kanciaste i napisane niestarannie. Czasami nie mieszczą się w liniaturze, a czasami są bardzo ładne i odznaczają się dużą precyzją i dokładnością. Te różnice zależą od wielu czynników – ogólnego rozwoju dziecka, doświadczeń w rysowaniu, ogólnej sprawności ruchowej, rozwoju funkcji percepcyjno-motorycznych, ale także od tego, czy maluch nie ma na przykład wady wzroku. Warto pamiętać, że od samego początku powinniśmy wyrabiać u dziecka kierunek pisania od lewej do prawej strony. To ważne. Zwróć uwagę na to, że w przyszłości w tym samym kierunku dziecko będzie nie tylko pisać, ale i czytać. Dziecko uczy się w ten sposób organizować ruch od lewej strony do prawej oraz kontrolować, naśladować i planować ruch ręki, co wymaga dużej ilości ćwiczeń oraz powtórzeń.