Bliższe spojrzenie na Integrację Sensoryczną

Integracja sensoryczna – czym jest?

Przetwarzanie sensoryczne jest procesem, podczas którego układ nerwowy odbiera, segreguje i interpretuje informacje napływające do niego z poszczególnych zmysłów, a następnie zamienia je w konkretne reakcje. Gdy proces ten jest w jakiś sposób zaburzony, mamy do czynienia z zaburzeniami przetwarzania sensorycznego (SPD, ang. sensory processing disorder).
Mówiąc o zmysłach, na myśl przychodzą: wzrok, słuch, dotyk, smak i węch. Dzięki nim możemy widzieć twarz drugiej osoby, usłyszeć śpiew ptaków, poczuć piasek przesypujący się między palcami czy też zapach i smak świeżo upieczonych ciastek. Jednak mówiąc o funkcjonowaniu zmysłów, przede wszystkim powinniśmy pamiętać o mniej znanych, być może trochę tajemniczych zmysłach, jakimi są układ przedsionkowy, proprioceptywny oraz interoceptywny. 

Układ przedsionkowy dostarcza informacji o prędkości i przyspieszeniu naszego ciała i innych obiektów oraz ułożeniu głowy i reszty ciała w przestrzeni. Układ proprioceptywny otrzymuje informacje ze stawów, mięśni i ścięgien. Dzięki niemu możemy m.in. czuć własne ciało w przestrzeni oraz ruszać poszczególnymi jego częściami, bez kontroli wzroku. Oba te zmysły pełnią ważną rolę w rozwoju mechanizmów równoważnych. Zmysł interocepcji dostarcza nam informacji z wnętrza naszego ciała i to właśnie dzięki niemu odczuwamy głód, pragnienie czy też ból brzucha. Aby prawidłowo funkcjonować w codziennym życiu, potrzebujemy, aby wszystkie zmysły ze sobą współpracowały, czyli integrowały się. 

Dziecko, które przegląda książeczkę, używa zmysłu wzroku. Jednak w trakcie tej czynności jednocześnie z układu przedsionkowego dostarczane są informacje o ułożeniu głowy i ciała, układ proprioceptywny pomaga wygenerować odpowiednią siłę, żeby utrzymać książeczkę, a dotyk pomaga przewracać strony. Jeśli w tym momencie rodzic zawoła dziecko na obiad, słuch pozwoli na usłyszenie komunikatu, węch odczyta zapach posiłku, a interocepcja przekaże informację o poczuciu głodu.

Zaburzenia – czego dotyczą? 

Zaburzenia przetwarzania sensorycznego mogą być związane z zaburzeniami modulacji sensorycznej, zaburzeniami ruchowymi o podłożu sensorycznym lub też zaburzeniami różnicowania sensorycznego. Modulacja to odpowiedź na docierający do nas bodziec sensoryczny, która daje możliwość stopniowania intensywności reakcji. Dotyczy tego, jak dziecko reguluje reakcje na bodźce. Zaburzenia w tym obszarze prowadzą do tego, że reakcje na bodźce są nieadekwatne do jakości dopływającej do układu nerwowego stymulacji.

Zaburzenia ruchowe o podłożu sensorycznym objawiają się jako problem ze stabilizacją ciała, planowaniem ruchu, wykonywaniem sekwencji ruchów w oparciu o informacje docierające ze zmysłów.

Zaburzenia różnicowania sensorycznego to trudności z określaniem podobieństw i różnic między bodźcami.

Jakie zachowania mogą sygnalizować zaburzenia SI? 

Przykładów może być tak wiele jak dzieci, u których występują dane trudności. Jednak pewne zachowania możemy zauważyć częściej. Część dzieci będzie prezentowała reakcje nadwrażliwości na bodźce docierające z poszczególnych zmysłów. Najbardziej powszechnymi nadwrażliwościami, z którymi możemy się spotkać, są nadwrażliwość dotykowa i słuchowa.

Nadwrażliwość dotykowa bardzo często objawia się poprzez trudności z doborem ubrań, pościeli akceptowalnych przez dziecko, poprzez konieczność usuwania metek, unikanie dotyku innych osób, izolowanie się od innych dzieci, odmawianie mycia włosów, obcinania włosów i paznokci czy też mycia twarzy i zębów. Trudności występują również w obszarze jedzenia – dziecko odmawia jedzenia, wypluwa je, preferuje tylko pewne rodzaje konsystencji pokarmu. 

Bardzo często można zaobserwować pocieranie, drapanie skóry w miejscu, w którym dziecko zostało dotknięte. W takim przypadku bardzo ważne jest, aby pamiętać o informowaniu dziecka o zamiarze dotknięcia go i zapytaniu o pozwolenie. 

Nadwrażliwość w układzie słuchowym najczęściej objawia się przez zasłanianie uszu, płacz w reakcji na konkretny dźwięk. Dzieci często zaczynają wydawać z siebie głośne dźwięki, aby zagłuszyć bodźce słuchowe przeszkadzające im.

Warto dodać również, że w przypadku układu przedsionkowego możemy mieć do czynienia z nadwrażliwością przedsionkową, która objawiać się będzie wygórowaną reakcją na stymulację ruchową, np. trudnościami z akceptowaniem jazdy samochodem, unikaniem huśtania na huśtawce, złym samopoczuciem po kręceniu na karuzeli. Możemy także spotkać się z tzw. lękiem grawitacyjnym, gdy dziecko boi się wejść powyżej poziomu podłoża. Może to być np. wejście na krzesło, stołek czy też drabinki na placu zabaw.

Nie tylko nadwrażliwość 

Oprócz nadwrażliwości, możemy spotkać się również ze zjawiskiem wprost przeciwnym, czyli podwrażliwością. Dziecko wówczas uporczywie poszukuje stymulacji danego układu zmysłów i sprawia wrażenie, jakby nie mogło się danym bodźcem nasycić. Bardzo często mamy do czynienia z podwrażliwością w układzie przedsionkowym i proprioceptywnym. Dzieci prezentują wówczas tendencję do pozostawania w ciągłym ruchu – nieustannie biegają, podskakują, przechodzą z nogi na nogę, wiercą się i bujają na krześle. Sprawiają wrażenie, jakby nie potrafiły się zatrzymać. Ponadto próbują dostarczyć sobie pożądanej stymulacji, m.in. poprzez obijanie się o przedmioty, ściany i inne osoby, mocne przytulanie innych, ściskanie przedmiotów czy też wchodzenie w ciasne przestrzenie.

Warto wspomnieć również o zaburzeniach ruchowych o podłożu sensorycznym. Charakteryzują się one trudnościami w obszarze planowania ruchów i ich koordynacji. Dzieci mogą mieć problem z pokonaniem prostych przeszkód, często się o coś potykać, a także mieć trudności z nauczeniem się nowych aktywności ruchowych, np. jazdy na rowerze, gry w piłkę, wykonywania przewrotów. 

Co zrobić, gdy podejrzewamy, że dziecko może mieć zaburzenia SI? 

Przede wszystkim warto udać się na konsultację do specjalisty, jakim jest terapeuta Integracji Sensorycznej. Po przeprowadzeniu odpowiedniego wywiadu podpowie on, czy rzeczywiście istnieje ryzyko występowania zaburzeń u danego dziecka. Jeżeli stwierdzi, że podejrzewa takie trudności, skieruje dziecko na diagnozę Integracji Sensorycznej. Podczas wywiadu rodzice zostaną poproszeni o wypełnienie stosownych kwestionariuszy, a dziecko zostanie poddane obserwacji oraz testom diagnostycznym. Po wykonaniu diagnozy powinna ona być dokładnie omówiona z rodzicami wraz z przedstawieniem im tzw. diety sensorycznej, czyli zaleceń indywidualnie dobranych do dziecka i jego trudności.

Artykuł powstał przy współpracy z Fundacją Dzieciom „Zdążyć z Pomocą”. Zdjęcia pochodzą z zasobów fundacji.