ZAPOTRZEBOWANIE NA ŻELAZO U DZIECI A JEGO WCHŁANIANIE I BIODOSTĘPNOŚĆ
Zdrowe, donoszone niemowlęta, o odpowiedniej urodzeniowej masie ciała, posiadają wystarczające zapasy żelaza, aby zaspokoić potrzeby organizmu w pierwszych 4.–6. miesiącach życia. Po tym czasie zasoby się wyczerpują i są zależne od podaży żelaza w diecie. Zapotrzebowanie na żelazo u dzieci jest wprost proporcjonalne do przyrostu masy ciała, objętości krwi, a także masy erytrocytarnej. Normy zalecanego dziennego spożycia żelaza u dzieci i młodzieży przedstawiono w tabeli 1.
Wiek/płeć | Żelazo (mg/dobę) |
7–11 miesięcy | 11 |
1–3 lata | 7 |
4–6 lat | 10 |
7–9 lat | 10 |
Chłopcy 10–12 lat | 10 |
Dziewczęta 10–12 lat | 10 (15)* |
Chłopcy 13–18 lat | 12 |
Dziewczęta 13–18 lat | 15 |
* Po wystąpieniu miesiączki.
NIEDOKRWISTOŚĆ Z NIEDOBORU ŻELAZA
Zaledwie 10–15% spożywanego z dietą żelaza ulega wchłanianiu. Niedobór tego składnika jest jednym z najczęstszych niedoborów żywieniowych występujących na świecie. Ponadto plasuje się on na dziewiątym miejscu w skali 26 modyfikowalnych czynników ryzyka zgonu według badania GBD (Global Burden of Disease). Grupą szczególnie narażoną na konsekwencje niewystarczającej podaży żelaza są dzieci, co wynika z ich intensywnego i szybkiego rozwoju, a zarazem zwiększonego zapotrzebowania. W Europie u dzieci w wieku 12–36 miesięcy niedobór ten obejmuje od 3% do 48% populacji, czego głównym negatywnym skutkiem może być rozwój niedokrwistości z niedoboru żelaza. Niedokrwistość z niedoboru żelaza (IDA – iron deficiency anemia) to stan, w którym dochodzi do spadku parametrów morfologicznych układu czerwonokrwinkowego oraz nieprawidłowej syntezy hemu.
PRZYCZYNY NIEDOBORU ŻELAZA U DZIECI
Przyczyny niedoboru żelaza u dzieci są różne. Przede wszystkim mogą to być niewystarczająca podaż żelaza w diecie w stosunku do zapotrzebowania dziecka oraz obecność w diecie składników zaburzających jego wchłanianie (np. taniny). Przyczynami niedoboru żelaza mogą być także zaburzenia wchłaniania z przewodu pokarmowego w przebiegu chorób takich, jak celiakia, nieswoiste zapalenie jelit czy zakażenia, np. Helicobacter pylori. Niedobór żelaza może też być konsekwencją utraty krwi na skutek krwawienia, np. z przewodu pokarmowego czy też z powodu urazów lub zabiegów chirurgicznych. W tabeli 2 przedstawiono grupy ryzyka rozwoju niedokrwistości z niedoboru żelaza.
Wykazano, że dzieci już w 1. r.ż. z bardzo niskimi zapasami żelaza w organizmie mają znacznie słabsze wyniki rozwoju umysłowego oraz motorycznego w późniejszym dzieciństwie niż dzieci z odpowiednim stężeniem tego składnika mineralnego. Badania wykazały, że ważnym wskaźnikiem prognostycznym niedoboru żelaza u dzieci powyżej 1. r.ż. jest ilość spożywanego mleka krowiego w diecie. Wynika to z faktu, że mleko krowie jest ubogim źródłem tego pierwiastka, natomiast zawiera wapń oraz kazeinę, które ograniczają jego wchłanianie. Wysoka podaż mleka krowiego może wywoływać mikrokrwawienia z przewodu pokarmowego. Dodatkowo zbyt duży jego udział w diecie dziecka, rozumiany jako > 500 ml/dzień, może negatywnie wpływać na chęć spożywania produktów będących źródłem żelaza.
Grupa o zwiększonym zapotrzebowaniu na żelazo |
|
Grupa z zaburzeniami wchłaniania i nadmierną utratą żelaza (utrata krwi) |
|
Grupa o zmniejszonej podaży żelaza w diecie |
|
PROFILAKTYKA I LECZENIE NIEDOKRWISTOŚCI Z NIEDOBORU ŻELAZA
W przypadku rozpoznania IDA przede wszystkim należy ustalić i usunąć przyczynę niedoboru żelaza w organizmie, a następnie wdrożyć odpowiednie leczenie. Jako leczenie stosuje się zazwyczaj doustne preparaty żelaza. Średni czas leczenia trwa od 3 do 6 miesięcy dawką leczniczą żelaza wynoszącą 4–6 mg/kg m.c./24 h (w podzielonych, 2–3 dawkach). Należy pamiętać o zwiększaniu dawki leku proporcjonalnie do aktualnej masy ciała dziecka, szczególnie u niemowląt, które szybko rosną, co ustala lekarz prowadzący. Aby wspomóc leczenie niedokrwistości i zapobiec pogłębianiu się niedoboru, warto równocześnie podawać preparaty witamin krwiotwórczych (kwas foliowy, witaminy C i B6).
Na przestrzeni ostatnich lat opracowano wiele alternatyw dla standardowych preparatów żelaza do doustnej suplementacji. Jedną z nich jest proteinianobursztynian żelaza – kompleks żelaza związany z sukcynylowanymi białkami mleka, który można stosować w leczeniu niedokrwistości z niedoboru żelaza u dzieci powyżej 1. r.ż. Preparat z płynną formą trójwartościowego żelaza jest jedną z form dostępnych na rynku. Zalety jego stosowania obejmują możliwość rozcieńczenia w płynach oraz podawania wraz z posiłkiem lub bezpośrednio po posiłku, dzięki czemu jest wygodne w stosowaniu dla rodziców i lepiej tolerowane przez dzieci.
Przypisy:
- Jarosz M., Rychlik E., Stoś K., Charzewska J. i wsp. Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny 2020.