Kiedy należy suplementować żelazo u dzieci

Zdrowy przedszkolak

Długo utrzymująca się niedokrwistość z niedoboru żelaza we wczesnych latach życia, przy braku odpowiedniej interwencji mającej na celu wyrównanie niedoborów, może mieć nieodwracalne, poważne, negatywne skutki, na przykład zmiany w mózgu spowodowane zaburzeniami syntezy neurotransmiterów i procesu mielinizacji. W tym artykule omówiono zastosowanie żelaza w formie płynnej w leczeniu niedokrwistości z niedoboru żelaza u dzieci.

ZAPOTRZEBOWANIE NA ŻELAZO U DZIECI A JEGO WCHŁANIANIE I BIODOSTĘPNOŚĆ

Zdrowe, donoszone niemowlęta, o odpowiedniej urodzeniowej masie ciała, posiadają wystarczające zapasy żelaza, aby zaspokoić potrzeby organizmu w pierwszych 4.–6. miesiącach życia. Po tym czasie zasoby się wyczerpują i są zależne od podaży żelaza w diecie. Zapotrzebowanie na żelazo u dzieci jest wprost proporcjonalne do przyrostu masy ciała, objętości krwi, a także masy erytrocytarnej. Normy zalecanego dziennego spożycia żelaza u dzieci i młodzieży przedstawiono w tabeli 1.
 

Tab. 1. Normy zalecanego dziennego spożycia (RDA) żelaza u dzieci i młodzieży (Jarosz i wsp., 2020)
Wiek/płeć Żelazo (mg/dobę)
7–11 miesięcy 11
1–3 lata 7
4–6 lat 10
7–9 lat 10
Chłopcy 10–12 lat 10
Dziewczęta 10–12 lat 10 (15)*
Chłopcy 13–18 lat 12
Dziewczęta 13–18 lat 15

* Po wystąpieniu miesiączki.


NIEDOKRWISTOŚĆ Z NIEDOBORU ŻELAZA

Zaledwie 10–15% spożywanego z dietą żelaza ulega wchłanianiu. Niedobór tego składnika jest jednym z najczęstszych niedoborów żywieniowych występujących na świecie. Ponadto plasuje się on na dziewiątym miejscu w skali 26 modyfikowalnych czynników ryzyka zgonu według badania GBD (Global Burden of Disease). Grupą szczególnie narażoną na konsekwencje niewystarczającej podaży żelaza są dzieci, co wynika z ich intensywnego i szybkiego rozwoju, a zarazem zwiększonego zapotrzebowania. W Europie u dzieci w wieku 12–36 miesięcy niedobór ten obejmuje od 3% do 48% populacji, czego głównym negatywnym skutkiem może być rozwój niedokrwistości z niedoboru żelaza. Niedokrwistość z niedoboru żelaza (IDA – iron deficiency anemia) to stan, w którym dochodzi do spadku parametrów morfologicznych układu czerwonokrwinkowego oraz nieprawidłowej syntezy hemu.

PRZYCZYNY NIEDOBORU ŻELAZA U DZIECI

Przyczyny niedoboru żelaza u dzieci są różne. Przede wszystkim mogą to być niewystarczająca podaż żelaza w diecie w stosunku do zapotrzebowania dziecka oraz obecność w diecie składników zaburzających jego wchłanianie (np. taniny). Przyczynami niedoboru żelaza mogą być także zaburzenia wchłaniania z przewodu pokarmowego w przebiegu chorób takich, jak celiakia, nieswoiste zapalenie jelit czy zakażenia, np. Helicobacter pylori. Niedobór żelaza może też być konsekwencją utraty krwi na skutek krwawienia, np. z przewodu pokarmowego czy też z powodu urazów lub zabiegów chirurgicznych. W tabeli 2 przedstawiono grupy ryzyka rozwoju niedokrwistości z niedoboru żelaza.
Wykazano, że dzieci już w 1. r.ż. z bardzo niskimi zapasami żelaza w organizmie mają znacznie słabsze wyniki rozwoju umysłowego oraz motorycznego w późniejszym dzieciństwie niż dzieci z odpowiednim stężeniem tego składnika mineralnego. Badania wykazały, że ważnym wskaźnikiem prognostycznym niedoboru żelaza u dzieci powyżej 1. r.ż. jest ilość spożywanego mleka krowiego w diecie. Wynika to z faktu, że mleko krowie jest ubogim źródłem tego pierwiastka, natomiast zawiera wapń oraz kazeinę, które ograniczają jego wchłanianie. Wysoka podaż mleka krowiego może wywoływać mikrokrwawienia z przewodu pokarmowego. Dodatkowo zbyt duży jego udział w diecie dziecka, rozumiany jako > 500 ml/dzień, może negatywnie wpływać na chęć spożywania produktów będących źródłem żelaza.
 

Tab. 2. Grupy ryzyka niedokrwistości z niedoboru żelaza wśród dzieci
Grupa
o zwiększonym
zapotrzebowaniu
na żelazo
  • przedwcześnie urodzone noworodki
  • niemowlęta
  • dzieci z ciąż mnogich
  • młodzież (zwłaszcza dziewczęta, u których wystąpiła miesiączka)
  • młodzi sportowcy
Grupa
z zaburzeniami
wchłaniania
i nadmierną
utratą żelaza
(utrata krwi)
  • celiakia
  • NZJ
  • nietolerancje pokarmowe
  • obecność pasożytów w przewodzie pokarmowym
  • stan po operacji, np. gastrektomii
  • zakażenie Helicobacter pylori
  • przyjmowanie niektórych leków, np. IPP
Grupa
o zmniejszonej
podaży żelaza
w diecie
  • opóźnione, nieprawidłowe rozszerzanie diety u niemowląt (brak dobrych źródeł żelaza)
  • wprowadzenie mleka krowiego przed ukończeniem 1. r.ż.
  • niskie spożycie czerwonego mięsa (≤ 2 razy/tydzień)
  • diety eliminacyjne, roślinne (wegetarianizm, weganizm) – brak monitorowania sposobu żywienia przez wykwalifikowanego dietetyka


PROFILAKTYKA I LECZENIE NIEDOKRWISTOŚCI Z NIEDOBORU ŻELAZA

W przypadku rozpoznania IDA przede wszystkim należy ustalić i usunąć przyczynę niedoboru żelaza w organizmie, a następnie wdrożyć odpowiednie leczenie. Jako leczenie stosuje się zazwyczaj doustne preparaty żelaza. Średni czas leczenia trwa od 3 do 6 miesięcy dawką leczniczą żelaza wynoszącą 4–6 mg/kg m.c./24 h (w podzielonych, 2–3 dawkach). Należy pamiętać o zwiększaniu dawki leku proporcjonalnie do aktualnej masy ciała dziecka, szczególnie u niemowląt, które szybko rosną, co ustala lekarz prowadzący. Aby wspomóc leczenie niedokrwistości i zapobiec pogłębianiu się niedoboru, warto równocześnie podawać preparaty witamin krwiotwórczych (kwas foliowy, witaminy C i B6).
Na przestrzeni ostatnich lat opracowano wiele alternatyw dla standardowych preparatów żelaza do doustnej suplementacji. Jedną z nich jest proteinianobursztynian żelaza – kompleks żelaza związany z sukcynylowanymi białkami mleka, który można stosować w leczeniu niedokrwistości z niedoboru żelaza u dzieci powyżej 1. r.ż. Preparat z płynną formą trójwartościowego żelaza jest jedną z form dostępnych na rynku. Zalety jego stosowania obejmują możliwość rozcieńczenia w płynach oraz podawania wraz z posiłkiem lub bezpośrednio po posiłku, dzięki czemu jest wygodne w stosowaniu dla rodziców i lepiej tolerowane przez dzieci.


Przypisy:

  1. Jarosz M., Rychlik E., Stoś K., Charzewska J. i wsp. Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny 2020.

Przypisy

    POZNAJ PUBLIKACJE Z NASZEJ KSIĘGARNI