I. Ustawa „antyprzemocowa” to potoczna nazwa ustawy z dnia 30 kwietnia 2020 r. (Dz. U. z 2020 r., poz. 956), która wprowadza zmiany w kilku istotnych z perspektywy przemocy w rodzinie aktach prawnych, w tym w: Kodeksie postępowania cywilnego, Kodeksie wykroczeń, Kodeksie postępowania w sprawach o wykroczenia, ustawie o Policji, ustawi o Żandarmerii Wojskowej. Przepisy ustawy „antyprzemocowej” weszły w życie w dniu 30 listopada 2020 r. Celem wprowadzenia ustawy była potrzeba zapewnienia kompleksowych rozwiązań umożliwiających szybkie odizolowanie osoby dotkniętej przemocą od osoby stosującej przemoc w sytuacjach, gdy stwarza ona zagrożenie dla życia lub zdrowia domowników.
W ramach ustawy „antyprzemocowej” wprowadzono dwa nowe środki, które mogą być zastosowane już podczas interwencji, a więc jeszcze przed uruchomieniem postępowania karnego. Są to:
- nakaz natychmiastowego opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia,
- zakaz zbliżania się do mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia.
Środki te mogą być więc stosowane przez pierwsze dni i tygodnie – do czasu podjęcia dalszych decyzji przez organy prowadzące postępowanie karne. Mają one zagwarantować szybką ochronę w miejscu zamieszkania i jego najbliższym otoczeniu. Warto zauważyć, że naruszenie wymienionych środków stanowi wykroczenie zagrożone karą aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny (art. 66b Kodeksu wykroczeń).
II. Statystyki policyjne pokazują istotny wzrost liczby przypadków stosowanych środków (nakazu opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia/zakazu zbliżania się do mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia), począwszy od 2020 r. Wynika to z pewnością z przeprowadzonego procesu szkoleniowego uprawnionych organów, ale także ze zwiększonej świadomości społecznej wynikającej z organizowanych kampanii społecznych. W praktyce stosowania omawianych środków pojawiły się jednak obszary ryzyka, które należało jak najszybciej zdiagnozować i wyeliminować. W oparciu o zebrane przez ostatnie blisko trzy lata doświadczenia stwierdzono luki w ochronie osób dotkniętych przemocą domową poza mieszkaniem i jego najbliższym otoczeniem. Dotyczyło to miejsca pracy, miejsca nauki (szkoła, przedszkole, klub sportowy, instytucja kultury), co przy braku stosowania innych środków zapobiegawczych w ramach toczącego się postępowania karnego stanowiło istotny problem dla osób dotkniętych przemocą domową. Dlatego też powyższy katalog uzupełniono o trzy kolejne środki stosowane już przy interwencji, bez konieczności oczekiwania na środki stosowane w postepowaniu karnym. Nowe środki weszły w życie w dniu 15 sierpnia 2023 r.
III. W ramach uzupełnienia luk w ochronie osób dotkniętych przemocą domową wprowadzono środki, które swoim charakterem są zbliżone do środków zapobiegawczych stosowanych wobec podejrzanego w procesie karnym. Pojawia się jednak problem natury dowodowej, jeśli brak jest na początkowym etapie interwencji możliwości postawienia zarzutów i zastosowania środków zapobiegawczych. Dlatego też – obok nakazu opuszczenia lokalu mieszkalnego oraz zakazu zbliżania się do lokalu mieszkalnego i jego bezpośredniego otoczenia – wprowadzono trzy kolejne środki, które wypełniają lukę w ochronie osób dotkniętych przemocą domową w ich codziennym funkcjonowaniu.
- Zakaz zbliżania się do osoby dotkniętej przemocą domową.
Zakaz zbliżania się musi być wyrażony w metrach, nie zaś jak w przypadku wskazanych wyżej dwóch dotychczas obowiązujących środków. Ważne jest, żeby policjant uwzględnił specyfikę wykonywania codziennych obowiązków oraz stopień zagrożenia, w celu wskazania tej odległości. - Zakaz kontaktowania z osobą dotkniętą przemocą domową.
Zakaz kontaktowania się obejmuje wszystkie możliwe formy kontaktu z osobą dotkniętą przemocą domową. Oczywiście najczęściej dotyczy to kontaktowania się przez telefon i środki komunikacji elektronicznej (e-mail, media społecznościowe, komunikatory). - Zakaz wstępu w określone miejsca.
Analiza różnych aspektów życia codziennego osoby dotkniętej przemocą domową wiąże się z podejmowaniem przez nią różnych form aktywności, w tym zawodowej (np. praca), edukacyjnej (np. żłobek, przedszkole, szkoła, uczelnia, placówka opiekuńcza itp.), dotyczącej czasu wolnego (np. kulturalnej, sportowej, religijnej). W celu zwiększenia ochrony osób dotkniętych przemocą domową, w tym małoletniego świadka, który także zalicza się do tej grupy, wprowadzono zakaz wstępu osoby stosującej przemoc domową w określone miejsca. Zastosowanie takiego zakazu wiąże się z precyzyjnym wskazaniem takiego miejsca po przesłuchaniu osoby dotkniętej przemocą domową. Zakaz wstępu obejmuje teren danego obiektu/placówki wyznaczony ogrodzeniem i wiąże się także z zakazem przebywania na tym terenie.
Zakaz ten nie może być stosowany, jeżeli osoba stosująca przemoc jest w tym miejscu zatrudniona lub pobiera naukę.
IV. W związku z wprowadzeniem nowych środków ochrony w 2023 r. wprowadzono art. 66b do Kodeksu wykroczeń. Przepis ten stanowi, że niezastosowanie się do wykonywania nowych środków przez osobę stosującą przemoc domową stanowi wykroczenie zagrożone karą aresztu, ograniczenia wolności lub grzywny.
Warto dodać, że nowe środki mogą być stosowane, jeżeli mamy do czynienia z przemocą domową, w tym istnieje zagrożenie dla życia lub zdrowia osoby doznającej tej przemocy. Przesłanki są tym samym tożsame z przesłankami stosowania dotychczasowych środków, tj. nakazu/zakazu. Jeśli funkcjonariusz stwierdzi w trakcie przesłuchania potrzebę ochrony także poza lokalem mieszkalnym, wówczas powinien zastosować nowe środki. Ważne jest także, żeby osoby dotknięte przemocą domową sygnalizowały potrzebę takiej dodatkowej ochrony poza miejscem zamieszkania. Jeśli nie są w stanie tego zgłosić z uwagi na trudną sytuację psychiczną, ważna jest postawa osób najbliższych czy też instytucji pomocowych, które objęły pomocą osobę pokrzywdzoną.
Zasady stosowania nowych środków są identyczne jak w przypadku stosowania dotychczasowych środków. Dotyczy to momentu stosowania, procedury, zażalenia na ich stosowanie. Ważne jest, że nowe środki są natychmiast wykonalne, analogicznie jak nakaz/zakaz.
