Biegunki u dzieci – norma czy powód do obaw?

Zdrowy przedszkolak

Biegunka u dziecka jest jedną z najczęstszych dolegliwości i w wielu przypadkach jest również przyczyną hospitalizacji. Do piątego roku życia każde dziecko przechodzi co najmniej jedną infekcję, której wynikiem jest biegunka. Najczęściej rozpoznaje się biegunkę wirusową (której najczęstszą przyczyną jest rotawirus) oraz bakteryjną (np. bakteria Salmonella). Osobno należy również potraktować biegunkę podróżnych, która występuje u ok. 20–50% podróżujących, stając się problemem na skalę światową. Z całą pewnością biegunka to schorzenie, którego nie wolno lekceważyć i należy podjąć działania przyspieszające jej zakończenie, ponieważ bardzo osłabia organizm dziecka i prowadzi do odwodnienia. 

Czy to już biegunka?

Biegunkę u dziecka rozpoznaje się, gdy maluch kilkakrotnie w ciągu dnia oddaje wodnisty stolec, który można poznać po tym, że na pieluszce tworzy się wokół niego szeroka, wilgotna obwódka. Szacuje się, że o biegunce może być mowa, kiedy częstotliwość wypróżnień przekracza 3 epizody w ciągu doby. Wówczas należy zacząć podawać dziecku więcej płynów – może to ustrzec je przed hospitalizacją w przypadku nasilenia się objawów. Należy niezwłocznie udać się do lekarza, kiedy liczba wypróżnień przekracza 8 epizodów na dobę, bądź kiedy biegunce towarzyszą inne dolegliwości. Biegunka objawia się przykrym, kwaśnym zapachem stolca, złym samopoczuciem dziecka, brakiem apetytu i łaknienia. W przypadku ostrej postaci w kale obecne są śluz lub krew i towarzyszą temu często bóle brzucha lub gorączka. 

Przyczyny zachorowań

Powszechną i najczęstszą przyczyną zakażeń pokarmowych jest brak przestrzegania podstawowych zasad higieny i ostrożności – zaniechanie mycia rąk, spożywanych owoców, warzyw, wypicie uprzednio nieprzegotowanej wody z nieznanego źródła. Na infekcje wywołujące biegunki (zarówno rotawirusowe, bakteryjne oraz o innej etiologii) w szczególności narażone są dzieci uczęszczające do żłobków i przedszkoli z uwagi na bezpośredni kontakt dzieci w takich placówkach. Również dzieci z rodzin o złych warunkach socjalno-ekonomicznych narażone są na ciężkie i długo utrzymujące się biegunki. 
Choroba spowodowana jest najczęściej zakażeniem wirusowym i bakteryjnym. W warunkach polskich obserwuje się około 40 000 zakażeń przewodu pokarmowego rocznie, z czego połowa to potwierdzone klinicznie infekcje rotawirusowe. Niestety znaczna większość tych przypadków dotyczy najmłodszych. Najczęstszą przyczyną biegunek u dzieci jest rotawirus, będący czynnikiem wywołującym ostrą biegunkę, która z kolei często prowadzi do odwodnienia i hospitalizacji. Najskuteczniejszą formą zapobiegania biegunkom rotawirusowym są szczepienia. Są one wpisane w kalendarz szczepień jako zalecane, a więc preparaty te są pełnopłatne.

Z uwagi na okres letni, który sprzyja wyjazdom i podróżom, warto wspomnieć też o biegunce podróżnych. Dochodzi do niej w wyniku spożycia zanieczyszczonych pokarmów lub napojów. W rejonach o złych warunkach sanitarnych oraz w tropikach biegunka podróżnych spowodowana jest zwykle przez infekcję bakteryjną. Jej przyczyną może być także po prostu odmienna flora bakteryjna w miejscu wakacyjnego pobytu. Należy pamiętać, że ryzyko zachorowania na biegunkę podróżnych ­wzrasta wraz ze zmianą strefy klimatycznej. Istotna w tym przypadku jest profilaktyka – przed wyjazdem najlepiej skupić się na podawaniu żywych kultur bakterii w celu wzbogacenia mikroflory jelitowej.
Trzeba też pamiętać o myciu rąk pod bieżącą wodą przed każdym posiłkiem. Jeżeli dostęp do niej jest utrudniony, trzeba stosować środki odkażające lub preparaty antybakteryjne w postaci żelów lub roztworów do dezynfekcji rąk. O ile jest taka możliwość, powinno się spożywać wodę tylko z oryginalnie zapakowanych butelek.

Dolegliwości związane z biegunką podróżnych zazwyczaj pojawiają się nagle, w ciągu pierwszych dwóch tygodni podróży. Turysta skarży się na liczne wodniste wypróżnienia, ból brzucha, a niekiedy także gorączkę, nudności i wymioty. Takie objawy mogą wystąpić także bezpośrednio po powrocie. W większości przypadków biegunka podróżnych ma charakter łagodny, a dolegliwości ustępują w ciągu kilku dni. Niemal połowa chorych zmuszona jest jednak z ich powodu do zmiany planów turystycznych lub służbowych w podróży.

Podstawowym sposobem zapobiegania biegunce podróżnych jest przestrzeganie zasad higieny oraz bezpiecznego żywienia się w tropikach  i krajach rozwijających się. W celu ochrony przed zakażeniami pokarmowymi w podróży do krajów o złych warunkach sanitarnych zalecane są szczepienia przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu A (WZW typu A), durowi brzusznemu, poliomyelitis oraz cholerze. Częściową odporność przed zachorowaniem na biegunkę wywołaną przez niektóre szczepy E. coli zapewnia doustna szczepionka przeciwko cholerze.

Leczenie

Jeśli chodzi o postępowanie w przypadku wystąpienia biegunki u dzieci, należy odwołać się do wytycznych ESPGHAN (Europejskie Towarzystwo Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci), które rekomenduje leczenie podstawowe w postaci nawadniania oraz leczenie uzupełniające żywymi kulturami bakterii (probiotykami).W razie wystąpienia biegunki infekcyjnej w pierwszej kolejności należy zadbać więc o uzupełnienie płynów. Najefektywniej można to zrobić za pomocą gotowych lub przygotowywanych samodzielnie doustnych roztworów nawadniających (elektrolity). Bardzo ważnym aspektem, w odniesieniu do podawania płynów nawadniających, jest przygotowanie roztworu w odpowiednim stosunku elektrolitów do płynu, w którym są rozpuszczane. Należy zwrócić uwagę na zalecenia producenta w tym zakresie i ściśle się ich trzymać, ponieważ tylko roztwór przygotowany w odpowiednich proporcjach będzie w stanie spełnić swoją rolę i odpowiednio nawodnić organizm dziecka. Istotą działania elektrolitów jest dostarczenie wody do jelit, jednak tylko odpowiednio przygotowany roztwór będzie w stanie spełnić tę funkcję. Po fazie szybkiego nawadniania i stabilizacji pacjenta należy rozpocząć żywienie doustne. Jako środek uzupełniający (zwłaszcza u dzieci), zarówno w leczeniu biegunki, jak i w przebiegu antybiotykoterapii, stosuje się probiotyki zawierające bakterie o korzystnym wpływie na odbudowę naturalnej flory bakteryjnej. Probiotyki skracają czas trwania biegunki, co jest istotne szczególnie w odniesieniu do małych dzieci, u których odwodnienie może postępować bardzo szybko. Należy pamiętać, że różne probiotyki mają różne właściwości, które zależą od wykorzystanego szczepu. Każdy szczep działa inaczej, mimo że nieznacznie mogą różnić się one w nazewnictwie. Witamina A nigdy nie będzie suplementowana w przypadku niedoborów witaminy C, mimo iż w nazewnictwie różnią się wyłącznie jedną literką. Podobnie jest ze szczepami probiotyków, ponieważ wybór odpowiedniego szczepu jest kluczowy w odniesieniu do skuteczności probiotyków. Każdy ze szczepów wymaga dedykowanych tylko danemu szczepowi badań, które określają jego właściwości i skuteczność w ściśle określonej sytuacji klinicznej. Wyniki badań jednego szczepu nie mogą być wykorzystywane jako dowód skuteczności innych szczepów, niepoddanych badaniom. Ważny jest też aspekt nazewnictwa probiotyków – jest ona trójczłonowa i zawiera rodzaj, gatunek oraz symbol szczepu (np. Lactobacillus rhamnosus GG). Należy wybierać probiotyki, których producenci podają trójczłonową nazwę wraz z nazwą szczepu, aby mieć pewność co do właściwości wybranego probiotyku oraz wybierać szczepy o potwierdzonej badaniami skuteczności klinicznej, tj. Lactobacillus rhamnosus GG, czy Saccharomytes boulardii.
 

Ważne

Jeśli rodzice w porę nie wdrożą leczenia biegunki, dziecko może ulec odwodnieniu. Jest to groźny dla malucha stan niedoboru wody w komórkach oraz tkankach organizmu. Odwodnienie może spowodować zaburzenia świadomości, niewydolność nerek, zaburzenia pracy serca, napady drgawkowe, niekontrolowany spadek ciśnienia krwi oraz śpiączkę. Mogą pojawić się również problemy z regulowaniem temperatury ciała dziecka. Tłumaczy to, dlaczego tak wiele dzieci ma wysoką gorączkę w trakcie biegunki. Rodzice powinni pamiętać, że ryzyko odwodnienia jest tym większe, im mniejsze jest dziecko, i od pojawienia się pierwszych objawów biegunki trzymać rękę na pulsie. Biegunka często mija samoistnie i nie niesie za sobą poważnych konsekwencji zdrowotnych, ale równie dobrze może być przyczyną wspomnianego odwodnienia, które (zwłaszcza w przypadku najmłodszych dzieci) może okazać się tragiczne w skutkach.

 

Przypisy

    POZNAJ PUBLIKACJE Z NASZEJ KSIĘGARNI